80% लोक 12 जानेवारीपर्यंत त्यांचे नवीन वर्षाचे संकल्प विसरतात:हॅबिट तज्ज्ञांकडून जाणून घ्या, चांगल्या सवयींवर कसे टिकून राहावे

नवीन वर्ष म्हणजे नवीन संकल्पांचे वर्ष. प्यू रिसर्च सेंटरच्या 2022 च्या सर्वेक्षण अहवालानुसार, जगभरातील 10 पैकी 3 लोक नवीन वर्षासाठी संकल्प करतात. या अहवालानुसार, काही सामान्य संकल्प खालीलप्रमाणे आहेत- पूर्वी ऐकले नाही असे काही नवीन नाही, परंतु दरवर्षी लोक हे सामान्य संकल्प घेतात आणि वर्षाचा पहिला महिना निघून गेला की विसरतात. वरील अहवालानुसार, या संकल्पांशी संबंधित आणखी काही मनोरंजक तथ्ये आहेत. जसे- तुम्ही संकल्प घेतला, पण तो कसा टिकवून ठेवायचा हा खरा प्रश्न आहे. काय करावे जेणेकरुन तो नित्यक्रमाचा एक भाग होईल. चला तर मग या प्रश्नाचे उत्तर शोधूया. तर तुमचा नवीन वर्षाचा संकल्प काय आहे? चला एका उदाहरणाने सुरुवात करूया. समजा तुमचा नवीन वर्षाचा संकल्प असा आहे की तुम्ही रोज रात्री जेवणानंतर अर्धा तास चालाल. आता स्वतःला दिलेले हे छोटेसे वचन कसे पूर्ण करायचे. याला काही शास्त्र आहे का? हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करूया. सवयीचे शास्त्र काय आहे? डॉ. अँड्र्यू ह्युबरमन हे स्टॅनफोर्ड विद्यापीठात न्यूरोसायन्सचे प्राध्यापक आहेत. त्यांनी सवयीचे शास्त्र अगदी सोप्या शब्दात समजावून सांगितले आहे. समजा, तुम्ही वर्षाच्या पहिल्या दिवशी रात्रीच्या जेवणानंतर फेरफटका मारला. यामुळे तुम्हाला यशाची अनुभूती होईल. मेंदूतील न्यूरॉन्स आनंदी संदेश सोडतात. तुम्हाला बरे वाटेल. पुढील तीन दिवस तुम्ही ही प्रक्रिया पुन्हा करता, पण नंतर त्यातून तुम्हाला मिळणारा आनंद आणि यशाची भावना हळूहळू कमी होऊ लागते. पाचव्या दिवशी तुम्ही चालायला विसरता. सहाव्या दिवशी तुमचा मेंदू बहाणा शोधू लागतो की आज तुम्ही खूप थकले आहात, आज जास्त काम आहे. आज राहू दे. सातव्या दिवशी, मेंदूच्या दोन भागांमध्ये संघर्ष चालू असतो आणि रात्रीच्या जेवणानंतर फिरायला जाण्यासाठी खूप मेहनत आणि प्रयत्न करावे लागतात. अवघ्या 10 दिवसांनंतर, रिझोल्यूशन फाइल ब्रेनच्या डेस्कटॉपवरून हटविली जाते आणि रीसायकल बिनमध्ये जाते. आता हा विचार मेंदूच्या सक्रिय स्मृतीमध्ये नाही. सवयीला सक्रिय स्मरणशक्तीचा भाग कसा बनवायचा? या प्रश्नाचे उत्तर जेम्स क्लियरच्या ‘ॲटॉमिक हॅबिट्स’ या बेस्टसेलर पुस्तकात सापडते. ते लिहितात, “कोणतीही सवय तुमच्या दैनंदिन जीवनाचा एक भाग बनवण्यासाठी, तुम्ही ध्येयावर नव्हे तर ते करण्याच्या प्रक्रियेवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.” उदाहरणार्थ, रात्रीच्या जेवणानंतर चालण्याची सवय लावा. हे काम वर्षातील ३६५ दिवस व्यत्यय न करता करत राहण्यासाठी काय करावे लागेल? चला समजून घेऊया – ध्येय: रोज रात्री जेवणानंतर फिरायला जाणे. प्रक्रिया – रात्रीचे जेवण वेळेवर करणे, चालण्यासाठी मानसिकदृष्ट्या तयार करणे, बूट घालणे, घराबाहेर पडणे आणि कुठे चालायचे हे ठरवणे. प्रक्रिया समजून घ्या- जेम्स क्लियरच्या मते, रात्रीच्या जेवणानंतर फिरण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी, आपल्याला ती प्रक्रिया ओळखावी लागेल आणि ती आपल्या रोजच्या सवयीमध्ये समाविष्ट करावी लागेल. एक नवीन सुरुवात सवय होण्यासाठी किती वेळ लागतो? युरोपियन जर्नल ऑफ सोशल सायकॉलॉजीमध्ये प्रकाशित केलेल्या अभ्यासानुसार, कोणतीही नवीन गोष्ट आपल्या सवयीचा भाग बनण्यासाठी 18 दिवसांपासून ते 254 दिवसांपर्यंत कुठेही लागू शकतात. प्रेरणा आणि पुनरावृत्तीचे विज्ञान डॉ. ह्युबरमन स्पष्ट करतात की कोणत्याही नवीन गोष्टीचे सवयीमध्ये रूपांतर करण्यासाठी, ती आपल्या सक्रिय स्मरणशक्तीचा एक भाग बनणे आवश्यक आहे. यासाठी दोन गोष्टी आवश्यक आहेत – सोप्या शब्दात समजून घेऊया. जसे आपण रोज सकाळी उठतो आणि दात घासतो. यासाठी कोणतेही कष्ट घ्यावे लागत नाहीत आणि मेंदूलाही ताण जाणवत नाही. हे काम तो अगदी सहज करतो. याचे कारण पुनरावृत्ती आहे. कारण आपल्या मेंदूला त्याची सवय असते. आम्ही हे हजारो वेळा केले आहे. ही क्रिया शक्य करणारे सर्व न्यूरॉन कनेक्शन मेंदूच्या आत तयार झाले आहेत. त्यामुळे आता ब्रश करताना मेंदू निष्क्रिय मोडमध्ये काम करतो. दोन्ही गोष्टी येथे आहेत – पुनरावृत्ती आणि ताण नाही. परंतु तीन वर्षांच्या मुलाला ब्रश करण्यासाठी खूप मेहनत घ्यावी लागते कारण ही क्रिया त्याच्या शरीरातील लिंबिक मोड सक्रिय करते. मेंदू त्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी कठोर परिश्रम करत आहे. सवय लागण्याच्या सुरुवातीला या 3 गोष्टी कराव्या लागतात जेम्स क्लियरच्या मते, कोणतीही नवीन गोष्ट सवय लावण्यासाठी सुरुवातीला तीन गोष्टी कराव्या लागतात- रात्रीच्या जेवणानंतर फिरायला जाण्यासारखे. चार दिवसांनंतर पाचव्या दिवशी जाण्याचा कंटाळा आल्यास त्या वेळी स्वतःला ढकलून द्यावे लागेल. यासाठी प्रेरणा आवश्यक असेल. त्या प्रेरणेसाठी हे करा- तुमच्या घराच्या दारावर, स्टडी टेबलवर, फ्रीजवर लिहा की सकाळी चालणे का महत्त्वाचे आहे. कोणतेही तीन मोठे फायदे ज्यासाठी तुम्ही ही सवय विकसित करण्याचा प्रयत्न करत आहात. जसे- लिंबिक मोड चालू असल्यास, कृती सवयीत बदलत नाही डॉ. ह्युबरमन म्हणतात की प्रेरणेने आपण स्वत:ला चांगली सवय लावू शकतो, परंतु ती करत असताना शरीर लिंबिक मोडमध्ये असेल, म्हणजे खूप मेहनत घेत असेल आणि शरीराला सतत तणाव जाणवत असेल, तर आपण त्याला चिकटून राहू शकणार नाही आणि ते सवयीत बदलू शकणार नाही. अशा परिस्थितीत आपण तीन गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत- लहान सुरुवात करा – नेहमी अशा सवयीपासून सुरुवात करा जी करणे आव्हानात्मक नाही, जी सहज पूर्ण केली जाऊ शकते. ती सवय सलग ३० दिवस पुन्हा करा. बक्षीस – प्रत्येक लहान यशानंतर, स्तुती करा आणि त्यासाठी स्वतःला बक्षीस द्या. स्वत: ची करुणा – अशी वेळ येईल जेव्हा तुम्ही अयशस्वी व्हाल. अशा परिस्थितीत, स्वत: वर चिडू नका. स्वतःशी दयाळू व्हा आणि नवीन सुरुवात करा. त्यामुळे या नवीन वर्षात या संकल्पाचे पालन करण्याचा प्रयत्न करा. तुम्हाला यश नक्कीच मिळेल.