मायावती पुन्हा बसपच्या अध्यक्षपदी:21 वर्षांपासून पदावर; आकाश समन्वयकच राहतील

मायावती यांची पुन्हा एकदा बसपच्या राष्ट्रीय अध्यक्षपदी निवड झाली आहे. लखनौ येथील पक्ष कार्यालयात मंगळवारी झालेल्या राष्ट्रीय कार्यकारिणीच्या बैठकीत सतीश मिश्रा यांनी त्यांच्या नावाचा प्रस्ताव ठेवला. यानंतर मायावती यांची एकमताने बसपा प्रमुख म्हणून निवड करण्यात आली. मायावती 21 वर्षे (18 सप्टेंबर 2003) पक्षाच्या राष्ट्रीय अध्यक्ष आहेत. राष्ट्रीय अध्यक्षांची निवड दर 5 वर्षांनी होते. मायावतींनी पुतण्या आनंदचा दर्जा वाढवला मायावती यांचे पुतणे आकाश आनंद राष्ट्रीय समन्वयक म्हणून कायम राहणार आहेत. मात्र, त्यांचा दर्जा आणखी वाढला आहे. राष्ट्रीय समन्वयकासोबतच त्यांना 4 निवडणूक राज्यांचे (हरियाणा, जम्मू आणि काश्मीर, झारखंड, महाराष्ट्र) प्रभारीही बनवण्यात आले आहे. काल म्हटले होते- मी राजकारणातून निवृत्ती घेणार नाही सक्रिय राजकारणातून निवृत्तीचा प्रश्नच उद्भवत नाही, असे मायावती सोमवारी म्हणाल्या होत्या. शेवटच्या श्वासापर्यंत बहुजन मिशनसाठी काम करत राहीन. माझ्या प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे आकाश आनंदला बसपाचा उत्तराधिकारी म्हणून पुढे करण्यात आल्यापासून जातीयवादी मीडिया अशा खोट्या बातम्या पसरवत आहे. लोकांनी सावध राहावे. बसपा काँग्रेस-सपासोबत युती करणार नाही रविवारी मायावती यांनी कोणत्याही निवडणुकीत काँग्रेस आणि सपासोबत युती करणार नसल्याचे जाहीर केले होते. बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर यांच्याकडे काँग्रेस आणि सपा दुर्लक्ष करत असल्याचा आरोप त्यांनी केला. म्हणाल्या- काँग्रेसने त्यांना त्यांच्या हयातीत किंवा मरणोत्तर कधीही भारतरत्न देऊन सन्मानित केले नाही. आता मायावतींचा जीवन प्रवास… 15 जानेवारी 1956 रोजी दिल्लीत राहणारे पोस्ट आणि टेलिग्राफ विभागाचे कारकून प्रभुदास यांच्या घरात मुलीच्या हास्याचे गुंजन झाले. मायावती नाव ठेवले. मायावती या त्यांच्या कुटुंबातील तिसऱ्या मुली होत्या. त्यांना भाऊ नव्हता. सलग तिसऱ्यांदा घरात मुलगी झाल्यामुळे वडील प्रभुदास दु:खी झाले. आपला वंश पुढे नेण्यासाठी त्यांना मुलगा हवा होता. मायावतींच्या जन्मानंतर प्रभुदास यांच्या नातेवाईकांनी त्यांना त्यांची पत्नी राम रती यांच्या विरोधात भडकावण्यास सुरुवात केली. ते म्हणाले की, राम रती यांनी सलग तीन मुलींना जन्म दिला आहे. त्यांना मुलगा हवा असेल तर त्यांनी पुन्हा लग्न करावे. प्रभुदासांनी काही काळ विचार केला आणि दुसऱ्या लग्नाची तयारी केली. मायावतींचे आजोबा मंगलसेन यांना हे सांगितल्यावर ते संतप्त झाले आणि त्यांनी प्रभुदासांना पुन्हा लग्न करण्यापासून रोखले. मायावतींनी वयाच्या 10 व्या वर्षी धाकट्या भावाचा जीव वाचवला मायावती पाचवीत होत्या. त्यांची आई गरोदर होती. एके दिवशी अचानक त्यांना पोटात दुखू लागले. जवळच्या रुग्णालयात दाखल केले. त्यांनी एका मुलाला जन्म दिला. पण जन्मानंतर अवघ्या दोनच दिवसांनी मुलाला न्यूमोनिया झाला. त्यावेळी मायावतींचे वडील काही घरगुती कामासाठी गाझियाबादला गेले होते. मुलाच्या उपचारासाठी त्यांना सहा किलोमीटर अंतरावरील राजेंद्र नगर येथील शासकीय दवाखान्यात न्यावे लागले. वडील घरी नव्हते आणि आई अंथरुणातून उठण्याच्या स्थितीत नव्हती. त्यावेळी मायावती अवघ्या 10 वर्षांच्या होत्या. त्यांना काहीच समजले नाही. त्या उठल्या. वडिलांचे दवाखान्याचे कार्ड उचलले. पाण्याची बाटली भरली, मुलाला उचलले आणि निघून गेल्या. वाटेत लहान मूल जेव्हा रडायचे तेव्हा मायावती त्याच्या तोंडात पाण्याचे काही थेंब टाकायच्या. वाट लांब होती. त्या थकल्या की मुलाला कधी उजव्या खांद्यावर तर कधी डाव्या खांद्याकडे टाकायच्या. अखेर घामाने भिजत त्या हॉस्पिटलमध्ये पोहोचल्या. डॉक्टरांनी पाहिल्यावर त्यांना आश्चर्य वाटले. मुलावर उपचार सुरू झाले. इंजेक्शन्स देण्यात आले आणि तीन तासांनंतर त्याची प्रकृती सुधारली. यानंतर मायावतींनी पुन्हा मुलाला आपल्या कडेवर घेतले आणि पायी घरी निघाल्या. घरी पोहोचल्या तेव्हा रात्रीचे साडेनऊ वाजले होते. मायावती शाळेत शिकवायच्या; आयएएस होण्याचे स्वप्न होते ‘बहनजी’ या पुस्तकात अजय बोस लिहितात की मायावतींनंतर प्रभुदासांना सलग 6 मुलगे झाले. आपण सहा मुलांचा बाप आहोत याचा त्याला सार्थ अभिमान होता. मुलाच्या आगमनाने त्यांच्या मुलींबद्दलची वागणूकही बदलली. मायावती सर्व भावंडांमध्ये अभ्यासात सर्वोत्कृष्ट होत्या, पण तरीही त्यांचे वडील मुलगी असल्याने त्यांना आणि त्यांच्या बहिणींना स्वस्त सरकारी शाळेत दाखल करण्यात आले. तर मुलांना खाजगी शाळेत शिकवले. या भेदभावामुळे दुखावलेल्या मायावतींनी ठरवलं की त्या खूप मेहनत करतील आणि मोठी झाल्यावर IAS बनतील. 1975 मध्ये त्यांनी दिल्ली विद्यापीठातून राज्यशास्त्र आणि अर्थशास्त्रात बीए केले. त्यानंतर बीएड केल्यानंतर ती शाळेत शिक्षिका म्हणून काम करू लागल्या. त्या दिवसा आधी शिकवायच्यया आणि नंतर घरी जाऊन यूपीएससीची तयारी करायच्या. यासोबतच त्यांनी एलएलबीची पदवीही मिळवली. कांशीराम म्हणाले- मी तुझ्या समोर आयएएसची लाईन लावेन यूपीएससीच्या तयारीच्या वेळी दिल्लीच्या कॉन्स्टिट्यूशनल क्लबमध्ये एक कॉन्फरन्स सुरू होती. मायावतीही तेथे उपस्थित होत्या. त्यावेळचे आरोग्यमंत्रीही राज नारायण होते. त्यांचे भाषण सुरू झाले. दलितांना हरिजन असे संबोधताच मायावती संतप्त झाल्या. त्यांनी स्टेजवर चढून याचा निषेध केला. तेथे उपस्थित लोकांनी मायावतींच्या या फायरब्रँड अवताराचे खूप कौतुक केले. परिषद संपली. या घटनेची सर्वत्र चर्चा सुरू झाली. कांशीराम यांना ही गोष्ट कळताच ते दुसऱ्याच दिवशी मायावतींच्या घरी पोहोचले. मायावती त्या वेळी कंदिलाच्या उजेडात अभ्यास करत होत्या. कांशीराम यांनी त्यांना विचारले, तुला काय व्हायचे आहे? मायावती म्हणाल्या, “मला आयएएस अधिकारी व्हायचे आहे जेणेकरून मी माझ्या समाजासाठी काहीतरी करू शकेन.” मायावतींचे हे उत्तर ऐकून कांशीराम म्हणाले, “मी तुम्हाला त्या ठिकाणी घेऊन जाईन जिथे डझनभर आयएएस अधिकारी तुमच्यासमोर रांगेत उभे असतील. मग तुम्ही खऱ्या अर्थाने समाजाची सेवा करू शकाल. आता तुम्हीच ठरवा, तुम्हाला काय करायचं आहे?” कांशीराम यांच्या या विधानाचा मायावतींनी विचार केला. शेवटी त्यांनी त्यांच्या चळवळीत सामील होण्याचे मान्य केले. पहिल्या तीन निवडणुकांतील पराभवाने मायावतींचा राजकीय प्रवास सुरू झाला 1984 मध्ये जेव्हा बहुजन समाज पक्ष म्हणजेच बसपा ची स्थापना झाली तेव्हा मायावती त्यांच्या मुख्य कार्यसंघाचा एक भाग होत्या. 1984 मध्ये त्यांनी पहिल्यांदा कैराना लोकसभा निवडणूक लढवली होती, पण त्यांचा पराभव झाला होता. त्यानंतर 1985 मध्ये बिजनौर आणि 1987 मध्ये हरिद्वारमध्येही त्यांचा पराभव झाला. त्यानंतर 1989 च्या पोटनिवडणुकीत मायावती बिजनौरमधून निवडणूक जिंकून संसदेत पोहोचल्या. 1991 साल आले. देशात पुन्हा एकदा लोकसभा निवडणुका झाल्या. बसपाला फक्त दोन जागा जिंकता आल्या. बिजनौर आणि हरिद्वार या दोन्ही ठिकाणी मायावतींचा पराभव झाला. मायावती यूपीच्या पहिल्या दलित महिला मुख्यमंत्री बनल्या 1995 मध्ये राज्यपालांनी मुलायमसिंह यादव यांना बाहेरचा रस्ता दाखवला आणि मायावती भाजपच्या पाठिंब्याने यूपीच्या मुख्यमंत्री झाल्या. सीएमपदावर पोहोचणाऱ्या त्या देशातील पहिल्या दलित महिला होत्या. तत्कालीन पंतप्रधान पीव्ही नरसिंह राव यांनी याला ‘लोकशाहीचा चमत्कार’ म्हटले होते. यानंतर मायावती हळूहळू राजकारणातील अनुभवी खेळाडू बनल्या. संघर्ष झाला, राजकीय भांडणे झाली, पण मायावतींचे ध्येय अचूक राहिले. यानंतर 1997, 2002 आणि 2007 मध्येही मायावतींनी यूपीच्या मुख्यमंत्रीपदाची धुरा सांभाळली. दरम्यान, 2003 मध्ये त्यांची बसपच्या राष्ट्रीय अध्यक्षपदी निवड झाली. तेव्हापासून आजपर्यंत त्या बसपच्या सर्वात मोठ्या नेत्या आणि यूपीच्या राजकारणातील एक मोठा चेहरा म्हणून ओळखल्या जातात.