मोबाइल स्क्रीनमुळे लहान मुलांना कोरड्या डोळ्यांचा त्रास:स्क्रीनमुळे लहान मुलांच्या आरोग्याला अधिक धोका, मर्यादा निश्चित करणे आवश्यक

हे सोशल मीडिया ट्रेंड आणि मीम्सचे युग आहे. इथे प्रत्येक छोटी-मोठी गोष्ट प्रासंगिक असेल तर ती इंटरनेटवर व्हायरल होते. एक मीम अनेकदा व्हायरल होते, ज्यामध्ये मुलाला डोकेदुखी किंवा पाय दुखत असतात किंवा ताप येतो. या सर्व समस्यांवर पालक एकच टोमणा देतात – आणखी वापरा फोन. या सर्व गोष्टींचा फोनशी काय संबंध असा प्रश्न मीममध्ये उपस्थित होतो, लोक हसतात. पण आता विज्ञान अभ्यास सांगत आहेत की एक संबंध आहे. पालक म्हणतात ते अगदी बरोबर आहे. अमेरिकन ॲकॅडमी ऑफ चाइल्ड अँड ॲडॉलेसेंट सायकॅट्रीच्या मते, मुलांचा वाढता स्क्रीन टाइम भविष्यात मोठी समस्या ठरू शकतो. यामुळे अनेक आजारांचा धोका वाढू शकतो. इंडियन जर्नल ऑफ ऑप्थॅल्मोलॉजीमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासानुसार, जास्त स्क्रीन पाहिल्यामुळे मुलांमध्ये कोरड्या डोळ्यांची समस्या वाढत आहे. नुकतेच मुंबई उच्च न्यायालयाने एका खटल्याची सुनावणी करताना म्हटले होते की, “मुलांचे खेळाचे व्यसन हे भविष्यात अमली पदार्थांच्या व्यसनासारखे सिद्ध होईल. यामुळे मानसिक आणि शारीरिक आरोग्याला अनेक हानी होऊ शकते. त्यामुळे यावर कायदा होणे गरजेचे आहे. एकंदरीत, स्क्रीन आणि मोबाइलचा वापर मुलांसाठी चांगला नसल्याचं बहुतांश संकेत आहेत. जर त्याचा त्यांच्या अभ्यासाशी काही संबंध असेल, तर मर्यादा निश्चित करणे आणि त्याचे आरोग्यदायी उपयोग आणि क्रियाकलाप याबद्दल त्यांना सांगणे महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे स्क्रीनचा मुलांवर काय परिणाम होतो हे आज ‘ सेहतनामा ‘ मध्ये जाणून घेणार आहोत. लेखात पुढे जाण्यापूर्वी, तंत्रज्ञानाच्या विकासाने आपले जीवन सुकर करताना कोणत्या समस्या निर्माण केल्या आहेत हे जाणून घेऊया. प्रसिद्ध न्यूरोलॉजिस्ट आणि मानसोपचारतज्ज्ञ ॲडम गेझेली यांनी याबाबत एक पुस्तक लिहिले आहे. (डॉ. गझेली यांनी यावर एक पुस्तकही लिहिले आहे – ‘द डिस्ट्रेक्टेड माइंड: ॲनशियंट ब्रेन इन अ हाय टेक वर्ल्ड’) स्क्रीन टाइममुळे समस्या वाढत आहेत कोरोना महामारीनंतर जसे निर्बंध शिथिल होऊ लागले, तसे सर्व व्यवहार पूर्वपदावर येऊ लागले. दरम्यान, प्रत्येकाच्या लक्षात आले की त्यांच्या स्क्रीन टाइममध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे. या काळात मुले त्यांच्या अभ्यासासाठी स्क्रीनवर अवलंबून असल्याने त्यांच्यासाठी ही समस्या आणखी मोठी झाली. अभ्यासाव्यतिरिक्त तो स्क्रीनवर बराच वेळ घालवू लागला, जो आजतागायत सुरू आहे. आता त्याचे तोटे दिसू लागले आहेत. खालील ग्राफिक पाहा. लक्ष कालावधी कमी होत आहे स्क्रीनसोबत जास्त वेळ घालवल्याचा परिणाम म्हणजे प्रत्येकाचे लक्ष वेधण्याचा कालावधी कमी होत आहे. फोकस कमी होत आहे. मन एका गोष्टीवर जास्त काळ टिकू शकत नाही. आपल्या मेंदूच्या विकासासाठी हे खूप महत्वाचे आहे की आपण किती वेळ विचलित न होता सतत एका कामावर लक्ष केंद्रित करू शकतो. कॅलिफोर्निया युनिव्हर्सिटी, इर्विनने केलेल्या अभ्यासानुसार, मानवांचे सरासरी लक्ष वेधण्याचे प्रमाण झपाट्याने कमी झाले आहे. गेल्या 20 वर्षांत ते 2.5 मिनिटांवरून 47 सेकंदांपर्यंत कमी झाले आहे. अलीकडच्या काळात लहान मुले आणि किशोरवयीन मुलांचा स्क्रीन टाईम वाढला आहे आणि त्याचा परिणाम त्यांच्यावरही अधिक दिसून येत आहे. लक्ष कालावधी कमी झाल्यामुळे त्यांच्या शालेय-महाविद्यालयीन अभ्यासावर, कौटुंबिक संबंधांवर आणि शारीरिक तंदुरुस्तीवर विपरित परिणाम झाला आहे. मुलांसाठी सरासरी स्क्रीन वेळ किती आहे वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन आणि अमेरिकन ॲकॅडमी ऑफ चाइल्ड अँड ॲडॉलेसेंट सायकॅट्रीने मुलांसाठी स्क्रीन वापराची टाइमलाइन जारी केली आहे. जगातील बहुतेक आरोग्य तज्ञ मुलांसाठी या टाइमलाइनची शिफारस करतात. मुलांचा स्क्रीन टाइम कमी करण्यासाठी काय करावे जर मुलाचा स्क्रीन टाइम खूप जास्त असेल तर असे होणार नाही की तो एका दिवसात फोन वापरणे बंद करेल. यासाठी आपण आपल्या मुलाशी सोशल मीडिया आणि ऑनलाइन जग कसे हाताळावे याबद्दल बोलणे महत्त्वाचे आहे. त्याच्यासाठी काय चांगले आणि काय वाईट. काही नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वे लहान मुलांसाठी स्क्रीन वेळ कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात: