मैत्रीच्या नावावर मॅन्युप्युलेशन तर नाही ना!:या संकेतांवरून ओळखा, मानसशास्त्रज्ञांच्या 8 सूचना, बाऊंड्री डिफेंस शिका

जरा कल्पना करा, रविवार आहे आणि तुम्हाला चित्रपटगृहात जाऊन चित्रपट पाहिल्यासारखे वाटते. तुम्ही तुमच्या मित्राला तुमच्यासोबत जाण्यास सांगा. पण ‘आज तसं वाटत नाही, आपण कधीतरी जाऊ’ असं म्हणत त्याने तुम्हाला नकार दिला. तुम्हाला आश्चर्य वाटेल की यात काय विचित्र आहे? विचित्र गोष्ट म्हणजे गेल्या आठवड्यात जेव्हा तुमच्या मित्राला मॉलमध्ये जायचे होते, तेव्हा तुमचा मूड नसतानाही तुम्ही तुमच्या मित्राला परावृत्त करू इच्छित नसल्यामुळे तुम्ही त्याच्यासोबत गेला होता. मागच्या वीकेंडला तुम्ही मित्राच्या घरी शिफ्टिंग करत होता, तर तुमचे स्वतःचे महत्वाचे काम बाकी होते. याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही तुमच्या मित्राच्या प्रत्येक गरजेसाठी आणि इच्छांसाठी उपलब्ध आहात, परंतु तो तुमच्यासाठी उपलब्ध नाही. तुम्ही या कहाणीशी संबंध ठेवू शकता का? जर होय, तर तुम्ही मॅनिप्युलेशनचे बळी ठरत आहात. आज ‘ रिलेशनशिप ‘ कॉलममध्ये आपण मैत्रीतील मॅनिप्युलेशबद्दल बोलू. मैत्रीमध्ये तुमचे मॅनिप्युलेशन केले जात आहे हे तुम्हाला कसे कळेल? तुम्ही हे देखील शिकाल की- मॅनिप्युलेशन म्हणजे काय? मॅनिप्युलेशन हा इंग्रजी शब्द आहे, ज्याचा अर्थ आपल्या फायद्यासाठी दुसऱ्याला नियंत्रित करणे. जरी असे घडते की इतरांची हेराफेरी करून आपण आपल्याला पाहिजे ते मिळवू शकतो आणि आपले हित जोपासू शकतो, परंतु ते खूप धोकादायक देखील आहे. मानसशास्त्रज्ञ जॉर्ज एच. ग्रीन आणि कॅरोलिन कॉटर त्यांच्या ‘स्टॉप बीइंग मॅनिप्युलेटेड’ या पुस्तकात लिहितात की, मॅनिप्युलेट केलेल्या व्यक्तीच्या मानसिक आरोग्यावर त्याचा खूप वाईट परिणाम होतो. पण त्याच वेळी, इतरांना हाताळणे मानसिक आरोग्यासाठी तितकेच धोकादायक आहे. मैत्रीतील मॅनिप्युलेशनची चिन्हे कशी ओळखायची अनेक वेळा आपण मैत्रीत इतके बुडून जातो की आपल्याला हेच समजत नाही की आपली फसवणूक होत आहे. एखादी गोष्ट पूर्ण करण्यासाठी एखादा मित्र तुम्हाला हाताळू शकतो, त्याच्या इच्छेशी सहमत होण्यास भाग पाडू शकतो, तुमच्यावर नियंत्रण ठेवू शकतो. मॅनिप्युलेशन कसे ओळखावे? गॅसलाइटिंगमुळे मैत्रीत फूट पडू शकते मनोविश्लेषक आणि लेखक डॉ. रॉबिन स्टर्न यांनी मॅनिप्युलेशनवर ‘द गॅसलाइट इफेक्ट’ हे पुस्तक लिहिले आहे. यामध्ये त्यांनी छुपे मॅनिप्युलेशन कसे ओळखायचे ते सांगितले आहे. त्यांच्या नियंत्रणात येण्याचे कसे टाळावे. सर्वप्रथम, कोणत्याही नाते किंवा मैत्रीमध्ये गॅसलाइटिंग म्हणजे काय ते जाणून घ्या. गॅसलाइटिंग म्हणजे काय? गॅसलाइटिंगचा अर्थ गॅसलाइटर वापरणे किंवा दिवा चालू करणे असा होत नाही. त्याचा खरा अर्थ असा आहे की, ‘एखाद्याला हाताळणे, त्याचे विचार बदलणे.’ त्याला सत्य नसलेल्या गोष्टीवर विश्वास निर्माण करणे. हा शब्द प्रथम इंग्रजी नाटककार आणि कादंबरीकार पॅट्रिक हॅमिल्टन यांनी त्यांच्या ‘गॅस लाइट’ या ब्रिटिश थ्रिलर नाटकात वापरला. यानंतर 1944 मध्ये यावर एक चित्रपटही बनवण्यात आला होता, ज्यामध्ये पती पत्नीला तिच्यापासून मुक्ती मिळवून देण्यासाठी कशी हेराफेरी करतो हे दाखवण्यात आले होते. त्याच्याशी अनेक खोटे बोलून तो त्याच्या मानसिक आरोग्यावर प्रश्नचिन्ह निर्माण करतो. खाली दिलेल्या पॉइंटरमध्ये गॅसलाइटिंग आणि त्याची लक्षणे जाणून घ्या- नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनच्या 2020 च्या अभ्यासानुसार, जर आपण नातेसंबंधांमध्ये निरोगी सीमा राखल्या नाहीत आणि हेराफेरीला बळी पडत राहिलो तर त्याचा आपल्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो.
मैत्रीत मॅनिप्युलेशनपासून कसा बचाव करावा- मैत्रीत ‘नाही’ कसं म्हणायचं जेव्हा एखादी व्यक्ती तुम्हाला हाताळते तेव्हा तुम्ही त्या परिस्थितीला कसे हाताळायचे. अनेक वेळा काही गोष्टी आपल्याला वाईट वाटतात, पण त्या गोष्टीला विरोध कसा करायचा हेच समजत नाही. एकतर आपण सर्व काही मूकपणे सहन करतो, आतूनच रागावतो किंवा एक दिवस अचानक खूप राग येतो. ही दोन्ही वर्तणूक आरोग्यदायी नसल्याचे डॉ. जफर खान सांगतात. सहन करणे किंवा गप्प बसणे योग्य नाही. आपण निरोगी सीमा निश्चित केल्या पाहिजेत. त्यासाठी योग्य भाषा असली पाहिजे. ते कसे असेल, खाली दिलेल्या काही उदाहरणांवरून समजून घ्या- जर तुम्हाला कोणाचे वागणे आवडत नसेल किंवा तुमच्याशी छेडछाड केली जात असेल असे वाटत असेल, तर गप्प बसण्याऐवजी, रागावून, आवाज वाढवण्याऐवजी, घाबरून किंवा बिथरून जाण्याऐवजी हे सांगा –