दिल्लीतील हवा अत्यंत विषारी, पाचवीपर्यंत शाळा बंद:हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि राजस्थानच्या बसेसवर बंदी; अमेरिकन सॅटेलाइटमधूनही दिसले प्रदूषण

दिल्लीतील प्रदूषणाने गुरुवारी अत्यंत धोकादायक पातळी गाठली. येथील 39 प्रदूषण निरीक्षण केंद्रांपैकी 32 ने वायु गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) गंभीर असल्याचे घोषित केले आहे. या हवेत श्वास घेणेही कठीण झाले आहे. येथे सर्व प्राथमिक (5वी पर्यंत) शाळांना सुट्टी जाहीर करण्यात आली आहे. मुले ऑनलाइन वर्गात शिकतील. एअर कमिशन फॉर एअर क्वालिटी मॅनेजमेंट (CAQM) ने NCR म्हणजेच हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि राजस्थानमधून येणाऱ्या बसेसला दिल्लीत येण्यास बंदी घातली आहे. सीएनजी आणि इलेक्ट्रिक वाहनांसह बीएस-4 डिझेल बसना यातून सूट देण्यात आली आहे. दिल्लीतील प्रदूषण आणि धुक्याची 6 छायाचित्रे दरम्यान, अमेरिकन शास्त्रज्ञ हिरेन जेठवा यांनी 14 नोव्हेंबर रोजी दिल्लीची सॅटेलाइट इमेज शेअर केली आहेत. यामध्ये दिल्लीत दाट धुके दिसून येत आहे. हिरेन हे अमेरिकेतील मॉर्गन स्टेट युनिव्हर्सिटीमध्ये एरोसोल रिमोट सेन्सिंग शास्त्रज्ञ आहे. नासाने हिरेन यांचे फोटोही शेअर केले आहेत. दिल्ली-एनसीआरमध्ये तोडफोडीवर बंदी, डिझेल वाहनांवर बंदी पुढे काय: यूपी, पंजाब, हिमाचलमध्ये खूप दाट धुके असेल पंजाब-चंदीगडमध्ये धुक्याचा इशारा देण्यात आला आहे. राजस्थानमध्ये दोन दिवस दाट धुक्याचा इशारा आहे. उत्तर प्रदेश आणि पंजाबमध्ये 15 नोव्हेंबरपर्यंत आणि हिमाचलमध्ये 18 नोव्हेंबरपर्यंत रात्री आणि सकाळच्या वेळी दाट ते दाट धुके राहील. हरियाणा, पश्चिम बंगाल, सिक्कीम, बिहार, झारखंडमध्ये 16 नोव्हेंबरपर्यंत धुके राहण्याची शक्यता आहे. दिल्लीतील प्रदूषणाचा सामना करण्यासाठी श्रेणीबद्ध कृती योजना लागू राजधानीतील प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी प्रदूषणाची पातळी 4 श्रेणींमध्ये विभागण्यात आली आहे. प्रत्येक स्तरासाठी स्केल आणि उपाय निश्चित केले आहेत. याला श्रेणीबद्ध कृती योजना म्हणजेच GRAP म्हणतात. त्याच्या 4 श्रेणींमध्ये, सरकार निर्बंध लादते आणि प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय जारी करते. दिल्ली सरकारने सांगितले होते- निर्बंध लादणार नाही दिल्लीचे पर्यावरण मंत्री गोपाल राय यांनी गुरुवारी सकाळीच सांगितले होते की, ‘GRAP-3 निर्बंध लागू केले जाणार नाहीत.’ यावर भाजपचे प्रदेशाध्यक्ष वीरेंद्र सचदेवा म्हणाले की, आतिशी सरकारच्या निष्क्रियतेमुळे दिल्लीच्या आसपासच्या भागापेक्षा प्रदूषणाची स्थिती बिकट झाली आहे. राजपथसारख्या भागातही AQI 450 पेक्षा जास्त आहे. ते म्हणाले- गोपाल राय यांनी आपले पद सोडावे अशी दिल्लीच्या जनतेची इच्छा आहे. यावर गोपाल राय म्हणाले की दिल्लीच्या खराब हवेच्या गुणवत्तेमध्ये 35% योगदान भाजपशासित हरियाणा आणि उत्तर प्रदेशातील एनसीआर जिल्ह्यांचे आहे. GRAP-1 दिल्लीमध्ये 14 ऑक्टोबर रोजी लागू करण्यात आला
दिल्लीच्या वायु गुणवत्ता निर्देशांकाने 200 ओलांडल्यानंतर 14 ऑक्टोबर रोजी दिल्ली एनसीआरमध्ये GRAP-1 लागू करण्यात आला. याअंतर्गत हॉटेल आणि रेस्टॉरंटमध्ये कोळसा आणि सरपण वापरण्यावर बंदी घालण्यात आली आहे. कमिशन ऑफ एअर क्वालिटी मॅनेजमेंटने एजन्सींना जुन्या पेट्रोल आणि डिझेल वाहनांच्या (BS-III पेट्रोल आणि BS-IV डिझेल) ऑपरेशनवर कठोरपणे निरीक्षण करण्याचे आदेश दिले आहेत. रस्ते बांधणी, नूतनीकरण प्रकल्प आणि देखभाल कार्यांमध्ये धुरविरोधी गन, पाणी शिंपडणे आणि धूळ नाशक तंत्रज्ञानाचा वापर वाढविण्यास आयोगाने एजन्सींना सांगितले आहे. AQI म्हणजे काय आणि त्याची उच्च पातळी धोकादायक का आहे?
AQI हा एक प्रकारचा थर्मामीटर आहे. हे तापमानाऐवजी प्रदूषण मोजण्याचे काम करते. या स्केलद्वारे, हवेत CO (कार्बन डायऑक्साइड), ओझोन, NO2 (नायट्रोजन डायऑक्साइड), PM 2.5 (पार्टिक्युलेट मॅटर) आणि PM 10 प्रदूषकांचे प्रमाण तपासले जाते आणि शून्य ते 500 पर्यंत रीडिंगमध्ये दाखवले जाते. हवेतील प्रदूषकांचे प्रमाण जितके जास्त असेल तितकी AQI पातळी जास्त असेल. आणि AQI जितका जास्त तितकी हवा जास्त धोकादायक. जरी 200 ते 300 मधील AQI देखील वाईट मानला जातो, परंतु परिस्थिती अशी आहे की राजस्थान, हरियाणा, दिल्ली आणि उत्तर प्रदेशातील अनेक शहरांमध्ये तो 300 च्या वर गेला आहे. हा वाढता AQI केवळ एक संख्या नाही. हे देखील आगामी रोगांच्या धोक्याचे लक्षण आहे. पीएम म्हणजे काय, ते कसे मोजले जाते?
पीएम म्हणजे पार्टिक्युलेट मॅटर. हवेतील अतिशय लहान कण त्यांच्या आकारावरून ओळखले जातात. 2.5 हा त्याच कणाचा आकार आहे, जो मायक्रॉनमध्ये मोजला जातो. याचे मुख्य कारण धूर आहे, जिथे काहीतरी जळत असेल तर समजून घ्या की पीएम 2.5 तिथून तयार होत आहे. मानवी डोक्यावरील केसांच्या टोकाचा आकार 50 ते 60 मायक्रॉन दरम्यान असतो. हे त्याहूनही लहान आहेत, 2.5. उघड्या डोळ्यांनीही त्यांना पाहता येत नाही हे स्पष्ट आहे. हवेची गुणवत्ता चांगली आहे की नाही हे मोजण्यासाठी, PM2.5 आणि PM10 चे स्तर पाहिले जातात. हवेतील PM2.5 ची संख्या 60 आहे आणि PM10 ची संख्या 100 पेक्षा कमी आहे, याचा अर्थ हवेची गुणवत्ता चांगली आहे. पेट्रोल, तेल, डिझेल आणि लाकूड जाळल्याने सर्वाधिक पीएम २.५ निर्माण होते.