सिगारेट ओढण्यात भारत दुसऱ्या क्रमांकावर:धूम्रपानामुळे वाढतो ब्रेन ट्यूमरचा धोका, डॉक्टरांकडून जाणून घ्या उपचार आणि प्रतिबंध

आज जागतिक ब्रेन ट्यूमर दिन आहे. जगभरातील कर्करोगाच्या रुग्णांचा डेटाबेस राखणाऱ्या ‘ग्लोबोकॅन’ या वेब-प्लॅटफॉर्मनुसार, जगभरात दरवर्षी ब्रेन ट्यूमरचे ३ लाखांहून अधिक रुग्ण आढळतात. भारतात दरवर्षी सुमारे ४०,००० रुग्णांची नोंद होते. धूम्रपानामुळे अनेक आजारांचा धोका वाढतो, त्यापैकी एक म्हणजे ब्रेन ट्यूमर. तंबाखूच्या धुरात असलेले कार्सिनोजेन्स डीएनएला नुकसान पोहोचवू शकतात, ज्यामुळे शरीरात असामान्य पेशी वाढतात. धूम्रपानामुळे मेंदूचे रक्षण करणारा ‘ब्लड-ब्रेन बॅरिअर’ देखील कमकुवत होऊ शकतो. यामुळे हानिकारक पदार्थ मेंदूपर्यंत सहजपणे पोहोचतात आणि ब्रेन ट्यूमरचा धोका वाढतो. ‘ग्लोबल अॅक्शन टू एंड स्मोकिंग’ च्या संशोधनानुसार, भारतात १५ वर्षे आणि त्याहून अधिक वयाचे २५.३ कोटी लोक धूम्रपान करतात. त्यापैकी अंदाजे २० कोटी पुरुष आणि ५.३ कोटी महिला आहेत. जगात सर्वाधिक तंबाखू सेवन करणाऱ्या देशांच्या यादीत भारत चीननंतर दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. अशा परिस्थितीत, भारतातील लोकांमध्ये ब्रेन ट्यूमरचा धोका देखील खूप जास्त आहे. आज ‘कामाच्या बातमीत’ आपण ब्रेन ट्यूमरबद्दल बोलू. त्यासोबतच आपण हेही जाणून घेऊ की- तज्ज्ञ: डॉ. राजीव रंजन, वरिष्ठ सल्लागार, न्यूरोलॉजी, सर गंगा राम हॉस्पिटल, दिल्ली ब्रेन ट्यूमरशी संबंधित सर्व प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेण्यापूर्वी, त्याशी संबंधित काही तथ्ये पाहूया- प्रश्न: ब्रेन ट्यूमर म्हणजे काय? उत्तर: मेंदूतील पेशी अनियंत्रित आणि असामान्य पद्धतीने वाढल्यामुळे एक गाठ तयार होते. याला ब्रेन ट्यूमर म्हणतात. ही गाठ दोन प्रकारची असू शकते, एक कर्करोगजन्य आणि दुसरी कर्करोगरहित. फक्त एक तृतीयांश मेंदूतील गाठी कर्करोगजन्य असतात. जेव्हा ही गाठ वाढते तेव्हा ती मेंदूच्या इतर भागांवर दबाव टाकू लागते. त्यामुळे त्या भागांच्या कार्यावर परिणाम होऊ शकतो. तथापि, सर्वच गाठी धोकादायक नसतात. त्यामुळे घाबरून जाण्याची गरज नाही. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमरची लक्षणे कोणती? उत्तर: ब्रेन ट्यूमरची लक्षणे मेंदूमध्ये कुठे आहे आणि तो किती मोठा आहे यावर अवलंबून असतात. त्याची सामान्य लक्षणे ग्राफिकमध्ये पाहा- प्रश्न: ब्रेन ट्यूमरचे किती प्रकार आहेत? उत्तर: ब्रेन ट्यूमरचे १५० पेक्षा जास्त प्रकार आहेत, परंतु ते दोन प्रमुख गटांमध्ये विभागले जाऊ शकतात: सौम्य: हे हळूहळू वाढतात आणि कर्करोगजन्य नसतात, उदाहरणार्थ मेनिन्जिओमा ब्रेन ट्यूमर. घातक: ते लवकर वाढते आणि कर्करोगजन्य असते, जसे की ग्लिओमा किंवा मेडुलोब्लास्टोमा ब्रेन ट्यूमर. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमर फक्त वृद्ध लोकांमध्येच होतात का? उत्तर: नाही, असं अजिबात नाही. ब्रेन ट्यूमर कोणालाही होऊ शकतो, मग तो लहान मुलगा असो, तरुण असो किंवा वृद्ध. तथापि, काही ट्यूमर वयानुसार अधिक सामान्य असतात, जसे की मेडुलोब्लास्टोमा मुलांमध्ये सामान्य आहे. दुसरीकडे, वय वाढत असताना ग्लिओब्लास्टोमा अधिक सामान्य आहे. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमरची कारणे कोणती? उत्तर: बहुतेक प्रकरणांमध्ये ब्रेन ट्यूमरचे नेमके कारण माहित नसते. तथापि, काही गोष्टी धोका वाढवू शकतात: अनुवांशिक विकार: जर पेशींमध्ये अनुवांशिक बदल होत असतील तर धोका जास्त असतो. रेडिएशन: जास्त रेडिएशनमुळे धोका वाढू शकतो. कर्करोगाच्या उपचारांमध्ये हा धोका जास्त असतो. कौटुंबिक इतिहास : जर कुटुंबातील एखाद्याला ब्रेन ट्यूमर झाला असेल तर धोका जास्त असतो. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमर कसा शोधला जातो? उत्तर: ब्रेन ट्यूमर शोधण्यासाठी डॉक्टर काही पायऱ्या फॉलो करतात: क्लिनिकल तपासणी: यामध्ये शारीरिक, मानसिक आरोग्य आणि लक्षणे तपासली जातात. न्यूरो चाचणी: यामध्ये दृष्टी, श्रवण क्षमता, संतुलन आणि प्रतिक्षेप तपासले जातात. एमआरआय किंवा सीटी स्कॅन: यामध्ये ट्यूमर शोधण्यासाठी मेंदूचे फोटो घेतले जातात. बायोप्सी: ट्यूमरचा एक छोटासा भाग काढून प्रयोगशाळेत त्याची तपासणी केली जाते, जेणेकरून तो कोणत्या प्रकारचा ट्यूमर आहे हे निश्चित होईल. प्रश्न: जर ब्रेन ट्यूमरचे निदान झाले, तर उपचार शक्य आहेत का? उत्तर: हो, ते बरे होऊ शकते. ते ट्यूमरच्या आकारावर, स्थानावर आणि प्रकारावर अवलंबून असते. साधारणपणे, त्याच्या उपचारांच्या पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत: शस्त्रक्रिया: ट्यूमर काढून टाकण्यासाठी शस्त्रक्रिया. रेडिएशन: ट्यूमर आकुंचन पावण्यासाठी विशेष किरणांचा वापर केला जातो. केमोथेरपी: औषधांनी कर्करोगाच्या पेशी मारणे. मेंदूच्या ट्यूमरवर उपचार करण्यासाठी अनेकदा यापैकी एकापेक्षा जास्त पद्धती वापरल्या जातात. याशिवाय, मेंदूच्या ट्यूमरवर उपचार करण्यासाठी इतर अनेक पद्धती असू शकतात. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमर कर्करोगात बदलू शकतो का? उत्तर: ट्यूमर कर्करोगाचा आहे की नाही हे ट्यूमरच्या सुरुवातीपासून अवलंबून असते. याचा अर्थ असा की जर एखाद्याला कर्करोग नसलेला ट्यूमर असेल तर तो कर्करोगात रूपांतरित होत नाही. तथापि, तो धोकादायक देखील ठरू शकतो. म्हणून, वेळेवर उपचार करणे आवश्यक आहे. प्रश्न: ब्रेन ट्यूमर टाळण्यासाठी कोणते उपाय आहेत? उत्तर: ब्रेन ट्यूमर पूर्णपणे रोखणे सोपे नाही, परंतु काही खबरदारी घेतली जाऊ शकते. यामुळे ब्रेन ट्यूमरचा धोका काही प्रमाणात कमी होऊ शकतो. प्रश्न: जर कुटुंबातील एखाद्याला ब्रेन ट्यूमर झाला असेल, तर पुढच्या पिढीलाही धोका आहे का? उत्तर: डॉ. राजीव म्हणतात की ब्रेन ट्यूमरची बहुतेक प्रकरणे कुटुंबाच्या इतिहासाशी संबंधित नसतात, ती फक्त १०-२०% प्रकरणांमध्ये अनुवांशिक असते. जर एखाद्याच्या कुटुंबात ब्रेन ट्यूमरचा इतिहास असेल तर डॉक्टरांकडून अनुवांशिक समुपदेशन केले जाऊ शकते. जर एखाद्याला ब्रेन ट्यूमर असेल तर पुढच्या पिढीलाही तो असेलच असे नाही.