अश्लील कंटेंटमुळे मुलांची मानसिकता बिघडत चालली:सोशल मीडियाचा मुलांच्या मेंदूवर वाईट परिणाम, सर्जनशीलता आणि स्मरणशक्ती कमकुवत

नेटफ्लिक्सवरील ‘अ‍ॅडलेसन्स’ ही मालिका सध्या चर्चेत आहे. किशोरवयीन मुले सोशल मीडिया आणि इंटरनेटला वास्तविक जग कसे मानत आहेत हे यातून दिसून येते. काही मुले सायबर बुलिंगचे बळी पडत आहेत, त्यांच्या दिसण्याबद्दल असुरक्षित होत आहेत आणि लोकप्रियता न मिळण्याची चिंता करत आहेत. या त्रासांमध्ये, बुलिंगला कंटाळलेला जेमी मिलर नावाचा मुलगा त्याच्या वर्गातील एका मुलीला मारतो. या मालिकेत, सोशल मीडियाचा मुलांवर होणारा परिणाम आणि त्याद्वारे होणारी सायबर बुलिंग यासारख्या मुद्द्यांवर सखोल चर्चा करण्यात आली आहे. आपण यापूर्वी अनेक लेखांमध्ये स्क्रीन टाइम आणि सोशल मीडिया वापराच्या परिणामांवर चर्चा केली आहे. आता हे प्रकरण फक्त सोशल मीडिया किंवा इंटरनेटच्या नैतिक-अनैतिक परिणामापुरते मर्यादित नाही. विज्ञान म्हणते की आपल्या आजूबाजूला घडणाऱ्या प्रत्येक छोट्या गोष्टीचा आपल्या मेंदूवर परिणाम होतो. जर आपल्याला आपल्या सोशल मीडियावर, स्क्रीनवर किंवा कोणत्याही प्रकारच्या आभासी जगात हिंसाचार दिसला तर आपण हिंसक होण्याची शक्यता वाढते. याचा सर्वात जास्त परिणाम मुलांवर होतो कारण त्यांचे मेंदू या सामग्रीवर प्रक्रिया करण्यास तयार नसतात. याशिवाय, बालपणात त्यांना मिळणाऱ्या वातावरणाचा त्यांच्या वर्तनावर थेट परिणाम होतो. म्हणूनच, आज ‘ सेहतनामा ‘ मध्ये आपण विज्ञानाच्या दृष्टिकोनातून मुलांच्या मेंदूला समजून घेऊ. मुलांचा मेंदू कसा विकसित होतो? डॉ. दीपा म्हणतात की, आपला मेंदू जन्मापासून प्रौढत्वापर्यंत विकसित होत राहतो. प्रत्येक वयात मेंदू वेगवेगळ्या कौशल्यांचा आणि क्षमतांचा विकास करतो. या काळात, आपल्या आजूबाजूला जे काही घडते ते पाहिले आणि ऐकले जाते. त्याचा मेंदूच्या विकासावर थेट परिणाम होतो. कोणत्या वयात प्रौढत्वापर्यंत मेंदूमध्ये काय विकसित होते, ग्राफिकमध्ये पाहा- ग्राफिकमध्ये दिलेले सर्व मुद्दे सविस्तरपणे समजून घेऊया- मेंदूचा ६०% विकास ०-१ वर्षांच्या दरम्यान होतो मेंदू १-३ वर्षात अंदाजे ८०% विकसित होतो तर्क आणि स्मृतीशी संबंधित न्यूरॉन्स 3-6 वर्षांच्या वयात वेगाने तयार होतात ६-१२ वर्षांच्या वयात मेंदूचा आकार ९५% वाढतो १२-१८ वर्षांत, मेंदूचा निर्णय घेणारा भाग, म्हणजेच प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स, विकसित होऊ लागतो १८-२५ वर्षे – प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स पूर्णपणे विकसित झालेले असते मुलांवर त्याचा कसा विपरीत परिणाम होत आहे? डॉ. दीपा म्हणतात की, मेंदूमध्ये प्रत्येक वयात नवीन क्षमता विकसित होतात. मुलांचे भविष्य त्यांच्या स्वभावावरून ठरवले जाते. म्हणून, या काळात पालक आणि शिक्षकांची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे. योग्य काळजी, पोषण आणि शिकण्याच्या संधी मिळाल्यास, मुलाची बौद्धिक आणि भावनिक क्षमता अधिक चांगल्या प्रकारे विकसित होऊ शकते. जर गोष्टी सकारात्मक नसतील तर निकाल उलट असू शकतात. ग्राफिक्समध्ये दिलेले सर्व मुद्दे वैज्ञानिकदृष्ट्या आणि अभ्यासाच्या मदतीने समजले आहेत- सोशल मीडियाच्या वापरामुळे मानसिक समस्या वाढत आहेत नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनच्या एका अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की सोशल मीडियावर जास्त वेळ घालवल्यामुळे लोकांना पुरेशी झोप मिळत नाही. त्यामुळे मानसिक आरोग्यावर परिणाम होत आहे. सतत स्क्रीनवर वेळ घालवल्यामुळे स्मरणशक्ती कमकुवत होत चालली आहे आणि लोक चिंता आणि नैराश्यासारख्या समस्यांना बळी पडत आहेत. लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता कमी होणे लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता म्हणजेच विचलित न होता कोणत्याही कामावर लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता झपाट्याने कमी होत आहे. कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, इर्विनच्या संशोधनानुसार, गेल्या २० वर्षांत, मानवांचा सरासरी लक्ष वेधण्याचा कालावधी २.५ मिनिटांवरून फक्त ४७ सेकंदांवर आला आहे. याचे मुख्य कारण सोशल मीडियाचे व्यसन असल्याचे मानले जाते. स्मरणशक्ती आणि सर्जनशीलता कमकुवत होत चालली सोशल मीडियाचा अतिरेकी वापर स्मरणशक्ती, भाषा शिकण्याची क्षमता आणि मेंदूच्या विकासावर नकारात्मक परिणाम करतो. यामुळे दीर्घकाळ लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येते, विशेषतः मुलांमध्ये. त्यांच्यासाठी कोणतेही सर्जनशील कार्य पूर्ण करणे कठीण होते, कारण या प्रक्रियेसाठी दीर्घकाळ लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक असते. भावनिक आरोग्यावर परिणाम होत आहे सोशल मीडियाचा अतिरेकी वापर मुलांच्या आणि किशोरवयीन मुलांच्या भावनिक आरोग्याला हानी पोहोचवत आहे. ऑनलाइन तुलना, लाईक्स आणि कमेंट्सची चिंता आणि सायबर बुलिंग यासारख्या समस्या त्यांचा आत्मविश्वास कमकुवत करत आहेत. यामुळे त्यांच्यात एकटेपणा, चिडचिडेपणा आणि चिंता वाढत आहे, जी मानसिक आणि भावनिक विकासासाठी हानिकारक असू शकते. अश्लील सामग्री पाहून मानसिकता बिघडते डॉ. दीपा म्हणतात की, सोशल मीडिया आणि इंटरनेटवर सतत अश्लील सामग्री पाहणाऱ्या मुलांचा त्यांच्या वर्तनावर आणि मानसिक विकासावर नकारात्मक परिणाम होतो. ते त्यांच्या विरुद्ध लिंगाला फक्त लैंगिक वस्तू म्हणून पाहू लागतात. हे धोकादायक आहे. हिंसाचार पाहिल्याने आक्रमकता वाढते मार्च २०२४ मध्ये ‘रिसर्चगेट’ वर प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासानुसार, अधिक हिंसक सामग्री पाहिल्याने आक्रमकता वाढते आणि सहानुभूती कमी होते. सतत हिंसक सामग्रीचे सेवन केल्याने मुलांची विचार करण्याची आणि समजून घेण्याची क्षमता देखील प्रभावित होत आहे; ते हिंसाचाराला सर्व गोष्टींवर उपाय मानतात.