हिवाळ्यात विंटर डिप्रेशनची प्रकरणे का वाढतात?:असे का होते, या 7 लक्षणांवरून ओळखा, डॉक्टरांचे 8 महत्त्वाचे सल्ले

हिवाळा ऋतू आला आहे. थंडी वाढल्याने सूर्यप्रकाशही दुर्मिळ झाला आहे. अनेकांना थंड हवामान खूप आवडते. त्याची ते आतुरतेने वाट पाहतात. तथापि, थंडीमुळे कधीकधी दुःख देखील होऊ शकते. थंड हवामान आणि हिवाळ्यात कमी दिवस उजेडामुळे काही लोकांना सिझनल इफेक्टिव्ह डिसऑर्डर (SAD) चा त्रास होऊ शकतो. त्याला विंटर डिप्रेशन असेही म्हणतात. सर्वसाधारणपणे त्याची सर्व लक्षणे नैराश्यासारखीच असतात. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) नुसार, 2015 मध्ये जगभरात 30 कोटींहून अधिक लोक नैराश्याने ग्रस्त होते. ही संख्या जगाच्या लोकसंख्येच्या ४.३% आहे. राष्ट्रीय मानसिक आरोग्य सर्वेक्षण 2015-16 नुसार, भारतातील सुमारे 15% प्रौढांना मानसिक आरोग्य समस्या होत्या. याचा अर्थ 20 पैकी एक भारतीय नैराश्याने ग्रस्त होता. तर आज सेहतनामामध्ये आपण सीझनल इफेक्टिव्ह डिसऑर्डर म्हणजेच विंटर डिप्रेशनबद्दल बोलू. विंटर डिप्रेशन म्हणजे काय? ही एक प्रकारची मानसिक आरोग्य समस्या आहे, जी प्रामुख्याने हिवाळ्याच्या काळात उद्भवते. यामुळे व्यक्तीमध्ये चिडचिड, आळस आणि तणाव यांसारखी लक्षणे दिसू शकतात. हे हिवाळ्याच्या महिन्यांच्या सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत टिकू शकते. विंटर डिप्रेशन कोणत्याही वयोगटातील लोकांना होऊ शकते. विंटर डिप्रेशन का येते? हिवाळ्यात दिवस लहान असतात आणि तापमान कमी झाल्याने सूर्यप्रकाश कमी होतो. त्याचा लोकांच्या जीवनशैलीवरही परिणाम होतो. यामुळे काही लोकांमध्ये हिवाळ्यात नैराश्य येऊ शकते. झोपेशी संबंधित हार्मोन मेलाटोनिनचा हिवाळ्यातील उदासीनतेशी संबंध आहे. जेव्हा दिवसा पुरेसा प्रकाश नसतो तेव्हा शरीरात अधिक मेलाटोनिन तयार होते. यामुळे हिवाळ्यातील नैराश्याचा धोका वाढतो. खालील ग्राफिकमध्ये पहा कोणत्या लोकांना जास्त धोका आहे. या लक्षणांद्वारे हिवाळ्यातील उदासीनता ओळखा अमेरिकन सायकियाट्रिक असोसिएशनच्या मते, लक्षणांमध्ये सामान्यत: दुःख, तणाव, ऊर्जेचा अभाव, जास्त झोपणे आणि वजन वाढणे यांचा समावेश होतो. याशिवाय काही संकेताद्वारेही तुम्ही ते ओळखू शकता. खालील ग्राफिकमध्ये हे समजून घ्या. हिवाळ्यातील नैराश्य कसे टाळावे हिवाळ्यातील नैराश्य टाळण्यासाठी व्हिटॅमिन डी सर्वात महत्वाचे आहे. यामुळे शरीरातील सेरोटोनिनची पातळी वाढते. सेरोटोनिन हा आनंदी संप्रेरक आहे, जो मूड संतुलित ठेवतो. याशिवाय, हिवाळ्यातील नैराश्य टाळण्यासाठी, तुम्ही खाली दिलेल्या ग्राफिकमध्ये दिलेल्या टिप्स फॉलो करू शकता. आता आपण वरील मुद्द्यांवर तपशीलवार बोलूया. हिवाळ्यातील उदासीनतेमध्ये सूर्यप्रकाश फायदेशीर आहे व्हिटॅमिन डी हे आपल्या आरोग्यासाठी आवश्यक जीवनसत्व आहे. त्याचा मुख्य स्त्रोत सूर्यप्रकाश आहे. जेव्हा हिवाळ्यात कमी सूर्यप्रकाश असतो तेव्हा शरीराची सर्कॅडियन लय बदलते. त्यामुळे अनेक आजारांचा धोका वाढतो. जेव्हा आपली त्वचा सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात येते तेव्हा शरीर व्हिटॅमिन डी तयार करते, जे हाडे, रोगप्रतिकारक शक्ती आणि मानसिक आरोग्यासाठी आवश्यक आहे. हिवाळ्यात सूर्यप्रकाशाचा थोडासा संपर्क देखील महत्त्वाचा असतो. यासाठी शक्य असल्यास, दररोज 15 ते 30 मिनिटे हलक्या सूर्यप्रकाशात बसा. जर बाहेर जाणे शक्य नसेल तर व्हिटॅमिन डी सप्लिमेंट घेणे हा देखील चांगला पर्याय असू शकतो. आपल्या आहाराची काळजी घ्या हिवाळ्याच्या काळात वारंवार भूक लागते. यामुळे अनेक वेळा काही लोक फास्ट फूड आणि जंक फूडकडे वळतात. याचा आपल्या शारीरिक आरोग्यावर तसेच मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो. नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, जे लोक फास्ट फूड खातात त्यांना फळे, भाज्या आणि सकस आहार खाणाऱ्या लोकांपेक्षा डिप्रेशनचा धोका जास्त असतो. म्हणूनच, आपला आहार नेहमी निरोगी ठेवणे खूप महत्वाचे आहे. हिवाळ्यातील नैराश्य टाळण्यासाठी तुम्ही डार्क चॉकलेट, ड्राय फ्रूट्स, संपूर्ण धान्य, हिरव्या भाज्या, दूध, अंडी यासारख्या गोष्टींचा आहारात समावेश करू शकता. व्यायामावर लक्ष केंद्रित करा हिवाळ्यातील उदासीनतेचा सामना करण्यासाठी, दररोज 30 मिनिटे व्यायाम करणे फायदेशीर आहे. थंड हवामानात, जेव्हा दिवस कमी असतात आणि सूर्यप्रकाश कमी असतो, तेव्हा त्याचा आपल्या मानसिक स्थितीवरही परिणाम होतो. वर्कआऊटमुळे शरीरात एंडोर्फिन हार्मोन निघतो, ज्यामुळे तणाव कमी होतो. एकटे राहणे टाळा हिवाळ्याच्या नैराश्याने त्रस्त असलेल्या लोकांनी एकटे राहणे टाळावे. त्यामुळे मानसिक समस्या आणखी वाढू शकतात. तुम्हाला बाहेर जावे वाटत नसले तरीही मित्र आणि प्रियजनांना भेटण्याचा प्रयत्न करा. भरपूर झोप घ्या झोपेचा त्रास हिवाळ्यातील नैराश्याची लक्षणे वाढवू शकतो. पुरेशी झोप शरीराच्या सर्कॅडियन लय संतुलित करू शकते. यासाठी रोज एकाच वेळी झोपण्याची आणि उठण्याची सवय लावा. रात्री 7-8 तासांची झोप घ्या. चांगली झोप शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य सुधारते. हिवाळ्यातील उदासीनता हाताळण्यासाठी देखील हे उपयुक्त आहे. स्वतःच्या काळजीवर लक्ष केंद्रित करा तुम्हाला आनंद देणाऱ्या गोष्टी करा. जसे की चित्रपट पाहणे, वाचन करणे किंवा बाह्य क्रियाकलाप करणे. यानंतरही हिवाळ्यातील नैराश्याची लक्षणे कायम राहिल्यास मानसशास्त्रज्ञाचा सल्ला घ्या. हिवाळ्यातील उदासीनता उपचार हिवाळ्यातील नैराश्यावर वैद्यकीय उपचार करण्याचे काही मार्ग आहेत. हे खालील पॉइंटर्सद्वारे समजून घ्या- लाइट थेरपी: यासाठी, एक विशेष दिवा वापरला जातो, ज्यामध्ये भरपूर प्रकाश असतो. हि तेजस्वी प्रकाश थेरपी हिवाळ्यातील नैराश्यावर उपचार करण्यासाठी उपयुक्त आहे. कॉग्निटिव्ह बिहेवियरल थेरपी (CBT): ही एक प्रकारची टॉक थेरपी आहे जी हिवाळ्यातील नैराश्यातून बरे होण्यास मदत करते. वैद्यकीय उपचार: कधीकधी डॉक्टर लोकांना एसएडीपासून बरे होण्यासाठी काही औषधे देखील देतात. उन्हाळ्यात सीझनल इफेक्टिव्ह डिसऑर्डर कमी होते जेव्हा दिवस मोठा असतो आणि जास्त सूर्यप्रकाश असतो तेव्हा सीझनल ऍफेक्टिव्ह डिसऑर्डरची प्रकरणे खूप कमी होतात. तथापि, काही लोकांना उन्हाळ्यातही लक्षणे दिसू शकतात. याला ‘समर डिप्रेशन’ म्हणतात. उन्हाळ्यातील नैराश्याची बहुतेक प्रकरणे आधीच काही मानसिक समस्यांनी ग्रस्त असलेल्या लोकांमध्ये दिसतात.